Merhaba.Veganlar hayvanları birey olarak mı görür?Öyleyse birey olmayı belirleyen nedir?
Merhaba,
Birey kavramı çoğu zaman gündelik konuşmalarda "kişi" kavramı ile karıştırılıyor. Muhtemelen kastediyor olduğunuz "kişi".
Varlıkları ahlaki manada iki kategoride inceleyebiliriz, şeyler ve kişiler. Kişiler ahlaki olarak önem taşıyan varlıklardır, şeyler (eşya) ise ahlaki olarak önem taşımazlar.
Kişi olmak için yeterli ve gerekli kriter hissedebilir olmaktır. Yani, hissedebilir olmayan varlıklar kişi değil şeydir ve kişi olarak görülmek için hissedebilirlikten başka bir kriter (düşünebilmek, konuşabilmek vs. vs.) gerekli değildir.
Şeylerin içkin ahlaki değerleri yoktur. Başka bir deyişle şeylerle (eşyayla) ilgili ahlaki görevlerimiz olabilir, ama onlara karşı doğrudan ahlaki görevlerimiz olamaz. Mesela bir kişinin otomobilini çizmememiz beklenir, ancak bunun sebebi otomobile karşı ahlaki bir görevimiz olması değildir. Otomobil herhangi bir öznel deneyime, herhangi bir hisse sahip değildir. Burada ahlaki sorumluluk otomobile karşı değil, otomobilin sahibine karşıdır. Otomobil bu eylemimizden öznel olarak zarar görebilecek bir varlık değildir. Otomobil bir kişi değil, bir şeydir.
Hayvanlar ise "şey" değil, kişidir. Bunun temeli hayvanların hissedebilir olmasıdır, hayvanlar acıyı ve hazzı hisseder, bunları öznel bir deneyim olarak yaşarlar, hayatlarını sürdürmeye çalışır, acıdan kaçınırlar. Hayvanlara karşı doğrudan ahlaki sorumluluklarımız vardır. Hayvanların "kişi" olmasının anlamı budur. (Bu veganların hayvanları görme biçimi değil, hayvanların mevcut hukuk sistemi tarafından göz ardı edilen ancak yukarıdaki gibi gerekçelendirilmiş konumudur.) Hayvanlar birer kişidir demek, hayvanların içkin ahlak değerlerinin tanınması demektir.
Şunu da eklemek gerekir ki; bir hissedebilir varlığı eşya olarak gördüğümüzde, yani mal ve kaynak olarak kullandığımızda veya varlığa bir değişim değeri (bir fiyat etiketi) atadığımızda onun kişi statüsünü hiçe saymış oluruz. Bu yüzden naveganlık, hayvanların ahlaki değerini görmezden gelmek demektir. Hayvanları kullanmak, onları yukarıdaki örnekteki otomobille aynı sınıfa sokmak demektir. Hayvanların kişi statüsünü tanımanın asgari karşılığı vegan olmaktır.
Birey kavramı çoğu zaman gündelik konuşmalarda "kişi" kavramı ile karıştırılıyor. Muhtemelen kastediyor olduğunuz "kişi".
Varlıkları ahlaki manada iki kategoride inceleyebiliriz, şeyler ve kişiler. Kişiler ahlaki olarak önem taşıyan varlıklardır, şeyler (eşya) ise ahlaki olarak önem taşımazlar.
Kişi olmak için yeterli ve gerekli kriter hissedebilir olmaktır. Yani, hissedebilir olmayan varlıklar kişi değil şeydir ve kişi olarak görülmek için hissedebilirlikten başka bir kriter (düşünebilmek, konuşabilmek vs. vs.) gerekli değildir.
Şeylerin içkin ahlaki değerleri yoktur. Başka bir deyişle şeylerle (eşyayla) ilgili ahlaki görevlerimiz olabilir, ama onlara karşı doğrudan ahlaki görevlerimiz olamaz. Mesela bir kişinin otomobilini çizmememiz beklenir, ancak bunun sebebi otomobile karşı ahlaki bir görevimiz olması değildir. Otomobil herhangi bir öznel deneyime, herhangi bir hisse sahip değildir. Burada ahlaki sorumluluk otomobile karşı değil, otomobilin sahibine karşıdır. Otomobil bu eylemimizden öznel olarak zarar görebilecek bir varlık değildir. Otomobil bir kişi değil, bir şeydir.
Hayvanlar ise "şey" değil, kişidir. Bunun temeli hayvanların hissedebilir olmasıdır, hayvanlar acıyı ve hazzı hisseder, bunları öznel bir deneyim olarak yaşarlar, hayatlarını sürdürmeye çalışır, acıdan kaçınırlar. Hayvanlara karşı doğrudan ahlaki sorumluluklarımız vardır. Hayvanların "kişi" olmasının anlamı budur. (Bu veganların hayvanları görme biçimi değil, hayvanların mevcut hukuk sistemi tarafından göz ardı edilen ancak yukarıdaki gibi gerekçelendirilmiş konumudur.) Hayvanlar birer kişidir demek, hayvanların içkin ahlak değerlerinin tanınması demektir.
Şunu da eklemek gerekir ki; bir hissedebilir varlığı eşya olarak gördüğümüzde, yani mal ve kaynak olarak kullandığımızda veya varlığa bir değişim değeri (bir fiyat etiketi) atadığımızda onun kişi statüsünü hiçe saymış oluruz. Bu yüzden naveganlık, hayvanların ahlaki değerini görmezden gelmek demektir. Hayvanları kullanmak, onları yukarıdaki örnekteki otomobille aynı sınıfa sokmak demektir. Hayvanların kişi statüsünü tanımanın asgari karşılığı vegan olmaktır.
